• utworzono
  • zmodyfikowano 26-02-2013
ResearchBlogging.org

Smutne wydarzenia w Japonii znów rozpÄ™taÅ‚y lugolowÄ… histeriÄ™ - chciaÅ‚bym coÅ› napisać na temat, w którego zakresie  zostaÅ‚em przeszkolony, zatem mogÄ™ wypowiedzieć siÄ™ bez narażania na poÅ›miewisko:  zwiÄ…zku pomiÄ™dzy zachorowalnoÅ›ciÄ… na raka tarczycy a awariÄ… w Czarnobylu.

MiÅ‚oÅ›nicy twórczoÅ›ci St. Lema pamiÄ™tajÄ… zapewne opowieść o niejakim Dyploju (inaczej GÄ™bonie) - okrutnym zbóju kosmicznym, z którego manipulatorów  udaÅ‚o siÄ™ uratować Trurlowi i Klapaucjuszowi. Uczynili to, darujÄ…c zbójowi Demona Drugiego Rodzaju, czyli takiego, który w chaotycznym ruchu atomów wykrywaÅ‚  sensowne informacje.  Jego poprzednikiem byÅ‚ Demon Pierwszego Rodzaju, który przepuszczaÅ‚ elektrony prÄ™dkie, zatrzymywaÅ‚ wolne. Dzisiejsza praca wyszukiwarek internetowych przypomina niestety Demona Pierwszego Rodzaju - segregujÄ… informacje bez wglÄ…du w ich sensowność. Być może ktoÅ› wymyÅ›li Google Drugiego Rodzaju, segregujÄ…cego informacje wg sensownoÅ›ci, niestety jak na razie jesteÅ›my zdani na to co jest.

Ten wstÄ™p dotyczyÅ‚ informacji, jakie "wyrzuca" Google przy próbie znalezienia czegoÅ› o skutkach zdrowotnych katastrofy w "Czarnobylu" (dzisiaj powiedzielibyÅ›my Chernobyl`u). Co ciekawe, nawet renoma instytucji, ważna funkcja  i tytuÅ‚ naukowy nie chroni przed błędami, uproszczeniami a niekiedy nieznajomoÅ›ciÄ… tematu.

Nie warto podejmować dyskusji z najróżniejszymi lewackimi organizacjami piszącymi o dziesiątkach tysięcy ofiar śmiertelnych. Wystarczy, jeśli zadeklaruję się jako zwolennik energii atomowej. Jeśli nie atom - to co - krzesiwo? A może tony węglowodorów aromatycznych wydmuchiwanych przez kominy elektrowni węglowych?Chciałbym odnieść się do informacji prezentowanych przez czynnych zawodowo atomistów, przedstawiających wzrost zachorowalności na raka tarczycy jako nic nie znaczący margines, wynikający głównie z udoskonalenia metod diagnostycznych.

Jak wiadomo w trakcje awarii nuklearnych dochodzi do uwolnienia do Å›rodowiska promieniotwórczych izotopów jodu, z których najwiÄ™ksze znaczenie ma J131 - izotop o okresie poÅ‚owicznego rozpadu  ok. 8 dni, wydzielajÄ…cy promieniowanie beta i gamma. Jod dostajÄ…cy siÄ™ do organizmu ludzkiego jest aktywnie wychwytywany i "magazynowany" w tarczycy. Obszar Europy Åšrodkowo-Wschodniej to obszar o niewystarczajÄ…cej  dostÄ™pnoÅ›ci  jodu, zatem nierzadkie jest zjawisko niedoboru jodu w ludzkim organizmie.  Skutkuje to zwiÄ™kszeniem wskaźnika tzw. jodochwytnoÅ›ci, czyli odsetka jodu magazynowanego w tarczycy, w stosunku do jodu wchÅ‚oniÄ™tego  i nastÄ™pnie wydalonego przez organizm. StÄ…d dawka pochÅ‚oniÄ™ta  (okreÅ›lana jako współczynnik energii pochÅ‚oniÄ™tej w tkance do masy tkanki) dla tarczycy  może być kilka rzÄ™dów wielkoÅ›ci wiÄ™ksza, niż dawka pochÅ‚oniÄ™ta obliczana dla caÅ‚ego ciaÅ‚a. Połączenie tych dwóch cech - tendencji do koncentracji izotopu promieniotwórczego i nie tak maÅ‚ego okresu poÅ‚owicznego rozpadu, powoduje kÅ‚opoty z tarczycÄ… i J131.

Literatura określa wzrost zachorowalności na raka tarczycy po awarii Czarnobylu, na obszarze byłego ZSRR, na ok. 4000-5000 przypadków. Przypadki zgonów spowodowanych rakiem tarczycy na szczęście są nieliczne - można je oszacować na 1-2%. Oszacować, bowiem w niektórych postaciach nie udaje się uzyskać całkowitego wyleczenia - można osiągnąć stan stabilizacji, zawsze z ryzykiem progresji. (1)

Część z tej liczby to tzw wzrost diagnostyczny - związany z udoskonaleniem metod badawczych, błędnymi rozpoznaniami, a także objęciem populacji dotąd niebadanych szczegółowymi programami badawczymi. Jednak nie jest prawdziwe zdanie, że jest to wzrost przede wszystkim diagnostyczny, jak to przedstawia na przykład portal atom.edu.pl

Autor przedstawionego artykuÅ‚u uzasadnia taki poglÄ…d istnieniem raka tarczycy "niemego" (w literaturze medycznej zwany jest drzemiÄ…cym - occultum), czyli postaci która istnieje, ale nie ulega istotnej progresji, nie zwiÄ™ksza wymiarów, nie powoduje żadnych objawów. CzÄ™stość takiej zmiany rzeczywiÅ›cie może dochodzić do 10% i wiÄ™cej, ale w badaniach na zwÅ‚okach, u osób zmarÅ‚ych z dowolnych przyczyn. Opisywany wzrost zachorowalnoÅ›ci na raka tarczycy autor przedstawia jako zjawisko wykrywania raka "niemego", który w innej sytuacji nie zostaÅ‚by wykryty i jest  błędnie wiÄ…zany z awariÄ…. Jako uzasadnienie przytacza fakt zwiÄ™kszonej wykrywalnoÅ›ci raka tarczycy tuż po wybuchu, podczas gdy proces karcinogenezy trwa dÅ‚użej.

Nie można się zgodzić z takim postawieniem sprawy z następujących przyczyn:

  • Przytoczona czÄ™stość raka "drzemiÄ…cego" dotyczy osób zmarÅ‚ych "naturalnie", czyli Å›rednia ich wieku to 70-80 lat. CzÄ™stość raka tarczycy wzrasta z wiekiem, stÄ…d taki wysoki odsetek raka tarczycy w badaniach na zwÅ‚okach - im "starsze" spoÅ‚eczeÅ„stwo, tym go wiÄ™cej. Tymczasem wzrost czÄ™stoÅ›ci raka tarczycy po awarii w Czarnobylu dotyczy dzieci i ludzi mÅ‚odych. Rak tarczycy u dzieci wykrywany w stadium bezobjawowym - to nie rak "niemy" wykrywany autopsyjnie u 70-latków. Nikt nigdzie nie wykryÅ‚ tak wysokiego odsetka raka tarczycy "drzemiÄ…cego", czy jakiegokolwiek innego u dzieci.  Nie wykryto tego na przykÅ‚ad w Polsce, mimo bardzo szczegółowych badaÅ„, zainspirowanych awariÄ… w Czarnobylu.
  • Przypadki raka tarczycy u dzieci na terenie byÅ‚ego ZSRR to również przypadki raków o wiÄ™kszej zÅ‚oÅ›liwoÅ›ci - na przykÅ‚ad brodawkowatych o typie histologicznym "solidum". Ta postać raka nie bÄ™dzie "drzemiÄ…ca", jej obecność u dzieci poza terenem skażonym to rzecz wyjÄ…tkowo rzadka.
  • Zapadalność na raka tarczycy u dzieci na niektórych terenach BiaÅ‚orusi (okolice Homla) wzrosÅ‚a z równej innym krajom (poniżej 1/100 tys x rok)  do 4 u dzieci w wieku 0-14 i 12 u mÅ‚odzieży 15-18 .  Takich zmian  wykrywalnoÅ›ci nie odnotowano na innych terenach.
  • Nie jest prawdÄ…, że wzrost wykrywalnoÅ›ci nastÄ…piÅ‚ zaraz po awarii, co neguje zwiÄ…zek z awariÄ… ze wzglÄ™du na latencjÄ™ procesu karcinogenezy. Wzrost nastÄ…piÅ‚ z opóźnieniem i stopniowo,  maksimum w roku 1995 u dzieci i 2001 u mÅ‚odzieży, czyli caÅ‚kowicie zgodnie z oczekiwaniami.

Wspomniany artykuÅ‚  powoÅ‚uje siÄ™ na raport organizacji  The Chernobyl Forum (Belarus, the Russian Federation, Ukraine, FAO, IAEA, UNDP, UNEP, UNSCEAR, UN-OCHA, WHO, WORLD BANK GROUP). Jeżeli tak jest w rzeczywistoÅ›ci - jeżeli raport utożsamia raki "nieme" (drzemiÄ…ce)  wykrywane w badaniach autopsyjnych, z rakami bezobjawowymi wykrywanymi u dzieci z terenów narażonych  - należy  skonstatować niezgodność pomienionego raportu z wiedzÄ… medycznÄ….

Osobom o dociekliwym i krytycznym podejÅ›ciu do Å›wiata trudno uwierzyć, że miÄ™dzynarodowe naukowe instytucje mogÄ… przedstawić dane błędne lub nieobiektywne. Tak niestety kiedyÅ› siÄ™ dziaÅ‚o. Prof. J Nauman (endokrynolog) odnalazÅ‚ raport UNSCEAR (Komitet Naukowy Narodów Zjednoczonych do spraw  Skutków Promieniowania Atomowego)  z 1988 r, prognozujÄ…cy wzrost zachorowalnoÅ›ci na raka tarczycy na 28-40 przypadków. Takie to byÅ‚y czasy, liczyÅ‚ siÄ™ Pokój, Odprężenie, Przyjaźń MiÄ™dzy Narodami, a na Olimpiadzie komisja antydopingowa pod przewodnictwem ksiÄ™cia De Merode żadnego dopingu u sportowców ZSRR i NRD nie wykryÅ‚a.  Obecnie miÄ™dzynarodowe instytucje nie zwracajÄ… już uwagi na przynależność paÅ„stwowÄ… corporis delicti.

Pozostaje pytanie o zachorowalność na raka tarczycy na terenie Polski.  Wzrost wykrywalnoÅ›ci raka tarczycy po 1986 roku jest znaczny, ale dotyczy to głównie dorosÅ‚ych.   Po części jest to opisywany wzrost "diagnostyczny", zwiÄ…zany z powszechnÄ… dostÄ™pnoÅ›ciÄ… badaÅ„ USG, ale przede wszystkim można to wytÅ‚umaczyć zaniechaniem profilaktyki jodowej w 1981, o czym wiÄ™cej we wpisie "Z dziejów gÅ‚upoty (i mÄ…droÅ›ci) w Polsce".  Dlaczego?  Struktura zachorowaÅ„ znacznie różni siÄ™ od tej obserwowanej na terenie ZSRR, gdyż obserwowano duży odsetek postaci pÄ™cherzykowej raka, co ma zwiÄ…zek wÅ‚aÅ›nie  niedoborem jodu. (2)

WÅ›ród dzieci zanotowano wzrost zachorowaÅ„, ale nie na taka skalÄ™ jak w ZSRR  - Å›rednia zapadalność 0,68/100 tys z czego 20% pÄ™cherzykowych. W latach poprzedzajÄ…cych rok 1995 zapadalność byÅ‚a Å›ladowa. Z tego co siÄ™ orientujÄ™, (może o czymÅ› nie wiem) nie zaproponowano wiarygodnej metody statystycznej, pozwalajÄ…cej przypisać okreÅ›lony odsetek zachorowania do awarii w Czarnobylu.

Ostatnia kwestia to celowość profilaktyki jodowej przy pomocy pÅ‚ynu Lugola, czyli roztworu jodu i jodku potasu. Jego podanie, oprócz oczywiÅ›cie konkurencji o mechanizmy transportowe z jodem pochodzÄ…cym ze Å›rodowiska (czyli w sytuacji narażenia z J131), po kilku dniach powoduje prawie caÅ‚kowity zanik wychwytywania jodu przez tarczycÄ™. W Å›wiatowej literaturze to zjawisko nosi nazwÄ™  efektu Wolffa-Chaikoffa, ale odkrywcÄ… byÅ‚ NowiÅ„ski i deRobertis.

Prof  Jaworowski, jeden z inicjatorów tej akcji twierdzi, że w Å›wietle aktualnych danych profilaktyka jodowa nie byÅ‚a potrzebna. Odmienne stanowisko prezentuje drugi z pomysÅ‚odawców - prof. Nauman.  Kto ma racjÄ™? DostÄ™pne dane dotyczÄ…ce równoważnika dawki pochÅ‚oniÄ™tej  u dzieci szacowanej dla tkanki tarczycowej, mówiÄ… o 2.5 - 65  mSv (dodatkowe informacje w erracie, w skrócie mówiÄ…c wyniki z najbardziej narażonych terenów sÄ… oparte na niewielkiej iloÅ›ci badaÅ„ ex post i symulacjach). To znacznie mniej niż na terenie narażonym w ZSRR, gdzie niezliczone prace  podajÄ… wartoÅ›ci rzÄ™du  0,5-1 Sv, w rejonie Homla nawet do dwudziestu kilku  Sv (siwertów). PodrÄ™czniki medycyny nuklearnej piszÄ… o 2-3 krotnym wzroÅ›cie zachorowalnoÅ›ci na raka tarczycy u dzieci, ale zaczynajÄ…c od dawki pochÅ‚oniÄ™tej  0,1-0,2 Gy (jako zbyt szczegółowe porzucamy rozróżnienie pomiÄ™dzy grejem  - Gy, a siwertem Sv, który obejmuje efekt biologiczny promieniowania, a nie tylko energiÄ™).

Z drugiej strony  dzieci, którym oznaczano dawkÄ™ pochÅ‚oniÄ™tÄ… - byÅ‚y objÄ™te akcjÄ… "Lugol" przeprowadzonÄ… 28-30 kwietnia, 2-3 dni po awarii. Reaktor  w Czernobylu uwalniaÅ‚ jod co najmniej do 7 maja. Główne źródÅ‚o narażenia na J131 to nie powietrze, ale produkty spożywcze, przede wszystkim nabiaÅ‚, zatem ryzyko narażenia byÅ‚o opóźnione. Niedobór jodu nasilony przez brak profilaktyki jodowej zwiÄ™kszaÅ‚ ryzyko narażenia, szczególnie u dzieci. Nie ma możliwoÅ›ci wykonania w peÅ‚ni wiarygodnych symulacji "co by byÅ‚o gdyby" dzieci nie objÄ™to akcjÄ… (wiÄ™cej o tym w erracie, w skrócie mówiÄ…c autorytatywne negowanie znaczenia Lugola jest oparte na moim ulubionym argumencie naukowym tzn "wÅ‚asnym zdaniu").

U dorosÅ‚ych pÅ‚yn Lugola przyjęło ok 30% populacji, ten odsetek jest podobny w grupie osób, które potem zachorowaÅ‚y na raka tarczycy, jak i u zdrowych. Spór o pÅ‚yn Lugola, celowość i skuteczność jego podawania  również wyglÄ…da na niemożliwy do rozstrzygniÄ™cia.

Jak to siÄ™ ma do narażenia napÅ‚ywajÄ…cego z Japonii? A dajcież ludzie spokój, zanim chmura radioaktywna przemierzy te ogromne przestrzenie, włączy siÄ™ w Å‚aÅ„cuch pokarmowy (trawa - krowa - mleko - mleczarnia - hurtownia - supermarket - spiżarnia - lodówka - spożycie) ilość promieniowania już dawno bÄ™dzie Å›ladowa. Jodochwytność tarczycy obecnie jest również znacznie mniejsza - epidemia niedoboru jodu zostaÅ‚a w dużej mierze  opanowana.

W Japonii nie doszÅ‚o do niekontrolowanej Å‚aÅ„cuchowej reakcji jÄ…drowej, to co siÄ™ dzieje jest spowodowane rozgrzewaniem reaktora poprzez wtórny  rozpad promieniotwórczy (do 7% mocy reaktora), wybuchami wodoru wytworzonego w procesie termolizy wody, oraz  rozszczelnieniem instalacji -  zatem ilość emitowanego J131 jest również nieporównywalna. Dodam jeszcze, że do opamiÄ™tania nawoÅ‚ywaÅ‚o nawet Radio Maryja - na chwilÄ™ przerwano  drÄ™czenie znienawidzonych zdrajców z rzÄ…du Tuska i  zaproszono do gÅ‚osu fizyka jÄ…drowego - prof. BrodÄ™, na którego wypowiedzi jest oparty ostatni akapit.

Literatura: Ponieważ nikt nie czyta literatury - dodaÅ‚em tylko dwie kluczowe ogólnodostÄ™pne publikacje. Jest ich oczywiÅ›cie setki, wystarcza w wyszukiwarce Pubmed wpisać sÅ‚owa kluczowe Chernobyl thyroid cancer. GorÄ…co zachÄ™cam do zapoznania siÄ™ z rysunkiem nr. 1 w pierwszej pozycji. Reszta literatury (jak to siÄ™ mówi) u autora. 

  • Cardis, E., Howe, G., Ron, E., Bebeshko, V., Bogdanova, T., Bouville, A., Carr, Z., Chumak, V., Davis, S., Demidchik, Y., Drozdovitch, V., Gentner, N., Gudzenko, N., Hatch, M., Ivanov, V., Jacob, P., Kapitonova, E., Kenigsberg, Y., Kesminiene, A., Kopecky, K., Kryuchkov, V., Loos, A., Pinchera, A., Reiners, C., Repacholi, M., Shibata, Y., Shore, R., Thomas, G., Tirmarche, M., Yamashita, S., & Zvonova, I. (2006). Cancer consequences of the Chernobyl accident: 20 years on Journal of Radiological Protection, 26 (2), 127-140 DOI: 10.1088/0952-4746/26/2/001 
  •  Niedziela, M., Korman, E., Breborowicz, D., Trejster, E., Harasymczuk, J., Warzywoda, M., Rolski, M., & Breborowicz, J. (2004). A prospective study of thyroid nodular disease in children and adolescents in western Poland from 1996 to 2000 and the incidence of thyroid carcinoma relative to iodine deficiency and the Chernobyl disaster Pediatric Blood & Cancer, 42 (1), 84-92 DOI: 10.1002/pbc.10421

ERRATA:

Po dyskusji czytelnikami i życzliwej krytyce kolegów wiem, że nie wszystko było napisane jasno, było sporo mylących skrótów myślowych, a niektóre problemy zostały potraktowane zbyt lakonicznie i przez to nie przybliżyły wyjaśnienia sprawy. Pozwalam sobie zatem zmodyfikować i rozszerzyć wpis:

Jaka była dawka pochłonięta przez tarczycę po awarii w Czarnobylu?

Badania przyszÅ‚ego Dyrektora Centralnego Laboratorium Ochrony Radiologicznej, dra PawÅ‚a Krajewskiego  wykazaÅ‚y szalonÄ… zmienność pochÅ‚oniÄ™tej dawki, nawet wÅ›ród ludnoÅ›ci z tych samych terenów. Wynika to z faktu, iż najważniejszym źródÅ‚em J131 w tarczycy byÅ‚ pokarm, przede wszystkim mleko.  Spożycie mleka jest różne, mleko mleku nierówne (w zależnoÅ›ci od sposobu hodowli i dÅ‚ugoÅ›ci przechowywania). Najogólniej rzecz biorÄ…c najbardziej narażone byÅ‚y tereny północno-wschodnie, dawka pochÅ‚oniÄ™ta w grupie maÅ‚ych dzieci byÅ‚a kilkakrotnie wiÄ™ksza, niż wÅ›ród dorosÅ‚ych. W regionie Ostołęki u dzieci w wieku 5-10 lat oszacowano nawet Å›redniÄ… dawkÄ™ 72,5 mSv, ale odchylenie standardowe wynosiÅ‚o aż Â± 55,7 mSv. Poza okolicami Ostrołęki Å›rednia dawka nie przekraczaÅ‚a 55 mSv, na przykÅ‚ad  Warszawie 10,7 mSv, SD Â± 5,4 msV.

Jak płyn Lugola ograniczył dawkę pochłoniętą przez tarczycę

Oznaczenia aktywnoÅ›ci promieniotwórczej przed i po użyciu Lugola, wykazujÄ… mniejszÄ… aktywność o ok 45% u osób, którym lek podano dzieÅ„ wczeÅ›niej. Wynika to z naturalnego spadku aktywnoÅ›ci promieniotwórczej, wydalania jodu i zapobieganiu wchÅ‚aniania J131 dziÄ™ki podaniu pÅ‚ynu Lugola a także przestrzeganiu zaleceÅ„ - zaprzestania używania niektórych produktów spożywczych. Symulacje wykazaÅ‚y korzyść ze stosowania pÅ‚ynu Lugola na poziomie ograniczenia caÅ‚kowitej dawki pochÅ‚oniÄ™tej o ok 30%. Nie da siÄ™ jednak symulować zachowaÅ„ ludzkich, przewidzieć używania mleka, przestrzegania zaleceÅ„ dotyczÄ…cych zakazu wypasu bydÅ‚a itd.  Czarnobyl emitowaÅ‚ J131 co najmniej do 7 maja, nietrudno wyobrazić sobie, iż ludzie  zniechÄ™ceni utrudnieniami powrócili do wypasania bydÅ‚a i używania mleka. W tej sytuacji korzyść z użycia pÅ‚ynu Lugola mogÅ‚a być o wiele wiÄ™ksza. Nie można zatem traktować wspomnianych symulacji jako w peÅ‚ni odzwierciedlajÄ…cych rzeczywistość. W rejonach, które okazaÅ‚y siÄ™ najbardziej narażone przeprowadzono niewiele pomiarów i to "ex post", które na dodatek odznaczajÄ… siÄ™ dużą zmiennoÅ›ciÄ…. Ostateczne wnioski sÄ… oparte na symulacjach, a dane z  terenów najbardziej narażonych najmniej "pasujÄ…" do przyjÄ™tego przez autorów symulacji modelu.

W jaki sposób narażenie na J131 wpływa na zapadalność na raka tarczycy

J131 jest stosowany w medycynie od kilkudziesiÄ™ciu lat. Awaria w Czarnobylu potwierdziÅ‚a poprzednie informacje o istniejÄ…cej, ale umiarkowanej szkodliwoÅ›ci J131 dla dzieci. Wzrost zapadalnoÅ›ci na raka tarczycy ma charakter liniowy w zależnoÅ›ci od dawki, ryzyko zachorowania w grupie narażonej w porównaniu do grupy kontrolnej (Å›ciÅ›lej ERR  - excess relative risk) oszacowano na poziomie 5 na 1 Gy (grej).  Rak tarczycy u dzieci jest chorobÄ… rzadkÄ…. Uchwytny statystycznie wzrost zachorowalnoÅ›ci pojawia siÄ™ zatem przy narażeniu na dawkÄ™ pochÅ‚oniÄ™tÄ… powyżej 0,1 Gy.

Jak można oszacować wzrost zapadalności na raka tarczycy w Polsce po Czarnobylu i jaki na to wpływ miało podanie płynu Lugola

Ponieważ większość dzieci w Polsce była narażona na dawkę poniżej 50 mSv, znaczenie tego czynnika jest minimalne. Można doszukiwać się zwiększenia zapadalności wskutek katastrofy na niektórych obszarach Polski Płn-Wsch. Znaczenia podania płynu Lugola nie da się oszacować, z przyczyn podanych powyżej - nieprzewidywalności zachowań ludzkich. Jeżeli ktoś pił mleko pochodzące od bydła wypasanego na otwartych przestrzeniach - znaczenia płynu Lugola nie można negować, wtedy jego użycie mogło mieć duże znaczenie.

Jak ocenić szeroko rozpowszechnione w mediach  zdanie prof. Jaworowskiego, iż w Å›wietle dzisiejszej wiedzy użycie pÅ‚ynu Lugola byÅ‚o niepotrzebne.

Z pracy Profesora opublikowanego w czasopiÅ›mie Dose Response wynika, iż On w ogóle nie stwierdza istotnego zwiÄ…zku zapadalnoÅ›ci na  raka tarczycy z narażeniem na J131. Należy skonstatować odmienne zdanie wiÄ™kszoÅ›ci pozycji w dostÄ™pnej literaturze ze zdaniem Profesora. Narażenie na J131 w wiÄ™kszoÅ›ci regionów Polski rzeczywiÅ›cie byÅ‚o maÅ‚e, ale rejestrowano również pojedyncze przypadki dawki pochÅ‚oniÄ™tej dochodzÄ…cej do 200 mSv, a wiÄ™c istotnej dla zachorowalnoÅ›ci. Poza tym (jak opisano powyżej) nie da siÄ™ Å›ciÅ›le okreÅ›lić jaka byÅ‚aby dawka pochÅ‚oniÄ™ta bez użycia Lugola. Zatem niemożność oszacowania  korzyÅ›ci ze stosowania Lugola, nieznaczny zwiÄ…zek zapadalnoÅ›ci na rak tarczycy z Czarnobylem nie oznacza, że akcja ta nie byÅ‚a potrzebna.

Literatura: